آشنایی کامل با کوک کردن سنتور

سنتور، سازی است ایرانی که اختراع آن را به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند. در این نوشته می خواهیم به بررسی کوک کردن سنتور در دستگاه های مختلف بپردازیم. این ساز از طریق ایران، هم به شرق و هم به غرب راه پیدا نموده‌است. شکل ظاهری ساز، جعبه‌ی ذورنقه‌ای شکل است که ضلع بلند آن در جلو نوازنده قرار می‌گیرد. جنس سنتور تماماً از چوب می‌باشد و بر روی سطح فوقانی آن، دو ردیف خرک چوبی قرار دارد.

سنتور یکی از ساز‌های اصیل ایرانی است که طرفداران زیادی را به خود جذب کرده است. موسیقی ایرانی دارای یک ردیف است. ردیف موسیقی ایرانی شامل دستگاه‌های مختلفی است که تفاوت دستگاه‌ها با یکدیگر به دلیل تفاوت در نت‌ها و پرده‌بندی‌های آن‌ها ست. این تفاوت باعث شده که ساز‌ها برای نواختن قطعات هر کدام از این دستگاه‌ها کوک مخصوص به خود را داشته باشند.
سنتور سازی است که دارای ۷۲ سیم است. به همین دلیل کوک کردن ساز سنتور نسبت به سازهای دیگری مانند تار که ۶ سیم دارد، زمان بیشتری می‌برد.

از این رو برخی از نوازندگان سنتور که قصد برگزاری کنسرت را دارند، ممکن است بیش از یک ساز را با خود بر روی صحنه ببرند، زیرا اگر قرار باشد قطعاتی را در دستگاه شور و سپس قطعاتی را در دستگاه همایون اجرا کنند تغییر کوک سنتور بر روی صحنه زمان زیادی می‌برد. بنابراین نوازنده دو سنتور را با خود به صحنه برده، یکی را شور کوک می‌کند و دیگری را همایون که مشکل کوک در زمان کم را بر طرف نماید.

کوک کردن سنتور

کوک کردن سنتور یکی از مهم ترین کارهایی است که هر نوازنده‌ی سنتور باید بتواند ساز خود را در دستگاه‌های مختلف کوک کند. موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه به نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، ماهور، راست پنجگاه، نوا و پنج آواز به نام‌های ابوعطا، دشتی، افشاری، بیات ترک و اصفهان است. آواز‌های های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور و دارای کوک یکسان با دستگاه شور است. و آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون و دارای کوک یکسان با دستگاه همایون است.

این کوک‌ها کوک‌های آکادمیک هستند و با کوک‌های گفته شده، قطعات کتاب‌های دستور سنتور، شیوه‌ی سنتور نوازی، کتاب سی قطعه چهارمضراب، ردیف دوره ابتدایی فرامرز پایور، ردیف دوره‌های صبا، قطعات موسیقی مجلسی و حتی ردیف میرزا عبدالله را می‌توان اجرا کرد. قابل ذکر است که اکثر قطعات موسیقی کتاب‌های دیگر را هم می‌توان با این کوک اجرا کرد و اگر تغییرات جزئی در کوک قطعه وجود داشته باشد، مولف در ابتدای کتاب توضیح خواهد داد.

۱. کوک سنتور در دستگاه شور

 آواز‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی از متعلقات دستگاه شور بوده و دارای کوک یکسان با دستگاه شور هستند.

کوک سنتور در دستگاه شور عبارت است از:

خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.

خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.

خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد کُرُن و سیم‌های سفید و پشت خرک بکار کوک می‌شوند.

خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

۲. کوک سنتور در دستگاه نوا

دستگاه نوا هم عینا مانند دستگاه شور (شور سل) کوک می‌شود، ولی چون شخصیت مستقلی دارد آن را جزیی از دستگاه شور حساب نمی‌کنند. فقط کوک خرک‌های هفتم با شور فرق دارد.

خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون کُرُن کوک می‌شوند.

خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.

خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می‌شوند.

خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

۳. کوک سنتور در دستگاه همایون

همان طور که گفته شده آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون است و مثل دستگاه همایون کوک می‌شود. قابل ذکر است که برای اجرای برخی از قطعات مانند چهارمضراب اصفهان در کتاب سی قطعه چهارمضراب “می‌” خرک اول زرد هم مانند “می‌” خرک اول سفید کُرُن کوک می‌شود.

خرک اول: نت “می” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می‌شوند (در اصفهان “می” های خرک اول کرن می‌شوند).

خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک سوم: نت “سل” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید کُرُن و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند.

خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِکار کوک می‌شوند.

خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک هفتم: نت ” رِ” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

 

۴. کوک سنتور در دستگاه ماهور

کوک سنتور در دستگاه ماهور به شکل زیر است:

خرک اول: نت “می” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک دوم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک سوم: نت “سل” در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک چهارم: نت “لا” سیم‌های زرد و سفید بکار و سیم‌های پشت خرک، بِمُل کوک می‌شوند (برای این کار باید خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم تا بتوانیم سیم‌های سفید را بکار و پشت خرک را بمل کوک کرد).

خرک پنجم: نت “سی” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک ششم: نت “دو” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.

خرک هفتم: نت ” رِ” سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کرن کوک می‌شوند.

خرک هشتم: نت “می” هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شوند.

خرک نهم: نت “فا” هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند (گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم‌های زرد نیز “دیز” کوک می‌شود).

اگر شما علاقه مند به آشنایی بیش تر و یادگیری سنتور هستید می توانید با شماره آموزشگاه تماس بگیرید و اطلاعات لازم درباره ی کلاس های سنتور به دست آورید.